ប្រវត្តិសាស្ត្រ៖ ប្រាសាទនាងខ្មៅ ទាក់ទងជាមួយភិក្ខុមួយព្រះអង្គឈ្មោះ កែវ និងបណ្ឌិត ស្រី

ខេត្តតាកែវៈ

ដោយ៖ សេង ស៊ីដារ៉ូ

បើយើងធ្វើដំណើរពីភ្នំពេញ ទៅកាន់ខេត្តតាកែវ យើងនឹងឃើញវត្តបុរាណមួយហៅថា «វត្តប្រាសាទនាងខ្មៅ» ដែលស្ថិតនៅខាងកើតជាប់នឹងថ្មល់ ក្នុងឃុំរវៀង ស្រុកសំរោង ខេត្តតាកែវ។

ប្រជាពលរដ្ឋតែងតែហៅ វត្តនេះ ថា “វត្តប្រាសាទនាងខ្មៅ” ព្រោះក្នុងវត្តនេះ ​មានប្រាសាទបុរាណពីរ គឺ​ឈ្មោះ​ថា ប្រាសាទនាងខ្មៅ នៅខាងលិចវិហារ ចំក្លោងទ្វារវត្ត នៅទិសបស្ទឹម។ ប្រាសាទទាំងពីរនេះ ធ្វើពីថ្មផង ឥដ្ឋ​ផង ទំហំ ៤ម៉ែត្រ ៤ជ្រុង កម្ពស់ ១០ម៉ែត្រ កំពូលស្រួចដូចចេតិយខ្ពស់ត្រដែត។

ប្រាសាទនាងខ្មៅ មានដើមកំណើតទាក់ទងនឹងរឿងព្រេង ហើយដំណាលថា ៖

ក្នុងអតីតកាលកន្លងយូរទៅហើយ មានស្តេចមួយព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះនាមថា ព្រះបាទសុរិយាវង្ស ​គង់នៅភ្នំជី​សូរ ជាស្តេចមានមហិទ្ធិឫទ្ធិខ្លាំងពូកែ ទ្រង់បានសាងប្រាសាទប្រាំ និងទ្រង់បញ្ជាឲ្យពលទាហ៊ាន​ជីកស្រះ​បួន​នៅលើភ្នំនោះ គ្រប់ជ្រុងប្រាសាទ ទ្រង់មានព្រះរាជបុត្រីមួយ ព្រះនាមនាងខ្មៅ។

និយាយពីភ្នំជីសូរ មានកំពូលចុះមកដល់ដី និងជម្រាលជើងភ្នំខាងក្រោម ប្រហែល ៧០០ម៉ែត្រ មានទន្លេ៤ គ្រប់ជ្រុងទាំង៤ គឺទន្លេអ៊មួយ ទន្លេស្ងួតមួយ ទន្លេប្រទ្រុនមួយ និងទន្លេទ្រុនមួយ។ ទន្លេទាំង៤នោះ ជាកន្លែង សម្រាប់ក្រសាលរបស់ស្តេចអង្គនោះ។ លុះព្រះបុត្រីមានវ័យវឌ្ឍននាការចម្រើនឡើងបានព្រះជន្ម ១៦ឆ្នាំ ព្រះ នាង​មានរូបឆោមពណ៌ល្អដាច់ស្រីក្នុងព្រះនគរ។

ថ្ងៃមួយព្រះនាង នឹកភ្នកចង់ទៅលេងទន្លេប្រទ្រុន បានចូលទៅថ្វាយបង្គំលាព្រះវរបិតាសុំទៅលេងទន្លេនោះ ។ ព្រះរាជាក៏ទ្រង់ព្រះរាជានុញ្ញាត ហើយទ្រង់ចាត់មនុស្សបម្រើឲ្យរៀបចំហែហម ព្រះរាជដំណើរព្រះនាង ទៅ ក្រសាលក្នុងវេលាថ្ងៃរសៀល។

គ្រានោះមានបុរសម្នាក់ឈ្មោះបណ្ឌិត ស្រី ទើបនឹងសឹកពីសាមណេរ មានរូបឆោមល្អល្អះស្អាតបាតជាងប្រុស​ឯ​ទៀត ចេះមន្តអាគមវិជ្ជាការ។ បណ្ឌិតនេះ មានទីលំនៅៗភូមិមួយខាងលិចភ្នំជីសូរ ជិតផ្លូវដែលចុះទៅទន្លេ​ប្រទុ្រន។ ថ្ងៃនោះបណ្ឌិត ស្រី មានសេចក្តីអផ្សុ​កពេក ក៏ចេញទៅលេងជិតផ្លូវនោះ ហើយក៏បានឃើញ​ព្រះ​នាងខ្មៅ​ចុះពីលើភ្នំជាមួយនឹងស្រីជាបរិវារ ក៏មានសេចក្តីប្រតិព័ទ្ធជាប់ចិត្តនឹងព្រះនាងនោះក្រៃពេក។

បណ្ឌិតនោះ ពិចារណាថា «ថ្ងៃនេះជាថ្ងៃមានលាភធំណាស់ ដោយបានជួបនឹងស្រីគ្រប់លក្ខណ៍ តែអាត្មាអញ​ជាកូនរាស្ត្រអ្នកកំសត់ ធ្វើម្តេចនឹងបាននាងនោះហ្ន⁺! នាងនេះមិនមែនជាស្រីសាមញ្ញាទេ គឺជាព្រះរាជបុត្រី របស់​ស្តេច អាត្មានឹងនាងនេះពុំសក្តិសមគ្នាសោះ បើដូច្នេះអញត្រូវធ្វើយ៉ាងណាទៅអែះ? បណ្ឌិតនោះ​ចេះ​តែ​ស្រឡាញ់ខ្លាំងឡើងៗ រួចគិតថា និងចូលទៅស្តីដណ្តឹងតាមច្បាប់ ក៏ពុំសមនឹងប្រព្រឹត្តខុសក៏មុខជាស្តេច យកទោសដល់ស្លាប់»។ ទើបបានឹកដល់មន្តវិជ្ជាការ ដែលខ្លួនចេះទាំងប៉ុន្មានយកមកប្រើ រួចបណ្ឌិតនោះ ក៏​បេះ​​ស្លឹកឈើយកមកសូត្រផ្លុំមន្តវិជ្ជាការនោះ ហើយឡើងដើមឈើផ្លុំស្លឹកបន្លឺឡើង។ ឯសូរសម្លេងស្លឹក ដែល​បណ្ឌិតផ្លុំនោះ ទៅចុចចំបេះដូងព្រះនាងនោះ ព្រះនាងក៏ភ័នភាំងស្មារតី លុះភ្លាក់ឡើងគិតថា «អញជាកូន​ស្តេច ធ្លាប់ស្លាប់ភ្លេងតូរ្យតន្ត្រីសព្វថ្ងៃ ដែលពុំមានភ្លេច ហេតុអ្វីបានធ្វើឲ្យចិត្តអញ​ឲ្យស្លុតដូចសម្លេងស្លឹកនេះ​សោះ» ព្រះនាងសង្រឹងគិតយូរៗទៅ សម្លេងនោះរឹតតែពិរោះឡើងៗ ព្រះនាងអត់ទ្រាំមិនបានក៏លន់ព្រះ​ឱស្ន​ថា «យឺអើហ្ន! សម្លេងនេះជាសម្លេងប្លែកណាស់ គួរតែអញទៅតាមស្តាប់មើលឲ្យឃើញច្បាស់ តើអ្នកនោះ​ដូច​ម្តេច បានចេះផ្លុំពិរោះដល់ម្លឹងៗ»។ ព្រះនាងក៏ទៅរកមើលឲ្យឃើញដោយព្រះអង្គឯង។

លុះព្រះនាងទៅជួបឃើញរូបឆោមបណ្ឌិតនោះ  ក៏រឹតតែមានសេចក្តីប្រតិព័ទ្ធខ្លាំងឡើង បានសាកសួរសន្ទនា​គ្នា​​​ទៅវិញទៅមក តាមប្រពៃណីរបស់ប្រុស និងស្រីដែលស្រលាញ់គ្នា។ អ្នកទាំងពីរបាននិយាយម៉ត់គ្នាថា« ថ្ងៃ​ក្រោយយើង​នឹងមកជួប.............។ ហើយលាបែកគ្នារៀងខ្លួន ។

ចំណែកព្រះនាង ចាប់តាំងពីបែកបណ្ឌិតនោះទៅ មានទឹកព្រះភក្រ្តប្លែកពីប្រក្រតី ចេះតែក្រៀមក្រំ​ពុំរួសរាយ​រក​ពួកបរិវារ ពួកបរិវារក៏មានសន្ទិះសង្ស័យ។ ថ្ងៃក្រោយមកព្រះនាង ចូលលាព្រះរាជាម្តងទៀត។ ព្រះរាជាក៏​ទ្រង់​អនុញ្ញាតឲ្យព្រះនាងទៅ ទ្រង់ចាត់មនុស្សបម្រើហែហមជូនដំណឹង ព្រះនាងដូចថ្ងៃមុន លុះទៅដល់​កន្លែង​នោះ ព្រះនាងនិយាយប្រាប់បរិវារថា «អ្នករាល់គ្នាត្រូវឈប់ចាំខ្ញុំ ខ្ញុំមានកិច្ចទៅនោះបន្តិច»។ និយាយ​ប្រាប់ហើយព្រះនាងដើរសំដៅទៅកន្លែង ដែលបណ្ឌិត ស្រី មកជួបលុះបានជួបគ្នាហើយ ទាំងពីររូបក៏សម្រេច​សេចក្តីប្រាថ្នារបស់ខ្លួន។ ពួកបរិវារសង្ស័យ ក៏ទៅលបមើលឃើញកិរិយាមិនល្អ មានសេចក្តី​ភិតភ័យខ្លាចក្រែង​ស្តេចយកទោសដល់ជីវិតក៏ជំនុំពិគ្រោះគ្នាថា «យើងគួរតែក្រាបទួលស្តេចកុំខាន»។ លុះត្រឡប់ទៅវិញ​ពួក​បវិ​វារ ក៏ចូលទៅគាល់ទូលស្តេចសព្វគ្រប់តាមដំណើរ។ ស្តេចទ្រង់ខ្ញាល់ជាខ្លាំង ក៏ទ្រង់ហៅពួកពេជ្ឈឃាតមក​ប្រាប់​ថា «ត្រូវយកកូនអញទៅសម្លាប់ឲ្យឆាប់» ។

ព្រះអគ្គមហាហេសី ជាព្រះមាតា ក្រាបទូលសុំទោសព្រះស្វាមីថា »សូមព្រះករុណាទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស ព្រះ​រាជ​ទានទោសដល់កូនយើងតែមួយ បើទុកជាមានទោសខុសយ៉ាងណាៗ សូមព្រះអង្គកុំសម្លាប់ គ្រាន់តែបំបរ​បង់​ចេញអំពីទីនេះចុះ សូមទ្រង់អនុញ្ញាតឲ្យទាន»។

ស្តេចក៏ទ្រង់អនុញ្ញាតតាមសេចក្តីសុំរបស់ព្រះនាង ជាព្រះមាតា ទើបទ្រង់បង្គាប់សេនាបតី ឲ្យធ្វើប្រាសាទ​ពី​ចម្ងាយ អំពីព្រះដំណាក់ទៅបីយោជន៍។ ពួកសេនាបតីក៏ទទួលធ្វើតាមព្រះរាជបញ្ជា រួចហើយស្តេចទ្រង់បង្គាប់​ឲ្យនាំព្រះនាងខ្មៅទៅនៅទីនោះ ប្រាសាទនោះនៅខាងលិចភ្នំជីសូរ។ តាំងពីថ្ងៃនោះទៅ​ ព្រះនាងកើតទុក្ខជា​ទម្ងន់ ណាមួយព្រះបិតាបំបរបង់ចោល ឲ្យនៅម្នាក់ឯង ណាមួយបែកពីសង្សារ លែងបានមកជួបសោះ ដោយមិនជ្រាបទៅទីណា។

គ្រានោះមានភិក្ខុមួយព្រះអង្គឈ្មោះ កែវ លោកនិមន្តចេញពីស្រុក លោកទៅរៀនមន្តវិជ្ជាការនៅឯស្រុកក្រៅ លោកបានរៀនចេះពូកែណាស់ លោកត្រឡប់មកស្រុកវិញ គង់នៅទីមួយ (ក្នុងខេត្តតាកែវ) ទីនោះអត់ទឹក អ្នក​ស្រុកនាំគ្នាជីកស្រះមួយ។

លោកគ្រូអង្គនោះ គង់នៅយូរបន្តិចទៅមានកិត្តិយព្ទល្បីគ្រប់ស្រុកភូមិ។ ព្រះនាងបានឮដំណឹងថា លោកគ្រូ​នោះ​ទើបនិមន្តមកពីស្រុកក្រៅ ចេះមន្តវិជ្ជាការល្បីល្បាញដូច្នេះ មានព្រះបំណងចង់ជួបនឹងលោក ដើម្បីចង់​ដឹងអំពីសេចក្តីទុក្ខរបស់ព្រះនាងថា «តើថ្ងៃណានឹងបានស្រាកស្រាន្តស្បើយល្ហើយ ព្រះនាង​ក៏ប្រាប់ពួកអ្នក​បម្រើ​​ឲ្យរៀបព្រះទីនាំងដំរី ដើម្បីទៅថ្វាយបង្គំលោកគ្រូកែវ។ លុះធ្វើព្រះរាជដំណើរទៅដល់ទីកន្លែង ​លោកគ្រូ នោះហើយ ព្រះនាងចូលទៅថ្វាយបង្គំលោកតាមទំនៀម ទ្រង់បានឃើញលក្ខណៈលោកគ្រូអង្គនោះសព្វគ្រប់ ក៏បែកចិត្តចេញអំពីសង្សារចាស់ មកជាប់នឹងលោកគ្រូកែវនោះវិញ ពីព្រោះលោកអង្គនោះមានរូបស្អាតជាង​បណ្ឌិត ស្រី ពេញលក្ខណៈប្រុសគួរឲ្យស្រឡាញ់ ព្រះនាងដំណាលអំពីសេចក្តីសុខទុក្ខ របស់ទ្រង់ ទូលលោក​គ្រូសព្វគ្រប់ហើយ ក៏សំដែងអាការៈស្និទ្ធស្នាល ហាក់ដូចជាទុកចិត្តគ្នាយូរមកហើយ។ អាការដែលព្រះនាង ពណ៌នារឿងរ៉ាងរបស់ទ្រង់នោះ នាំឲ្យលោកគ្រូកែវ អត់ទ្រាំពុំបាន ក៏មានចិត្តទោរទន់ទៅរកព្រះនាង ហើយ​មាន​ព្រះពុទ្ធដីកាទន់ភ្លន់ទៅរកព្រះនាង។ កាលបើព្រះនាងបាន ឮពុទ្ធដីកា លោកផ្អែមល្ហែមទន់ភ្លន់មករក​ដូច្នោះ ក៏នឹងសង្ឃឹមថា តទៅមុខអញនឹងមាន​អាង លែងកើតទុក្ខតាំងពីថ្ងៃនេះទៅហើយ»។

ចាប់តាំងពីថ្ងៃនោះមក ព្រះនាងមានពណ៌សម្បុរស្រស់បំព្រងដូចស្តីទេពអប្សរា។ ចំណែកឯលោកគ្រូទៅវិញ លោកខំប្រឹងពិចារណាធម៌ ដើម្បីដកចិត្តអំពីព្រះនាងនោះខ្លាំងណាស់ដែរ តែលោកដកពុំរួចសោះ។ ពេល​ក្រោយ​មកព្រះនាងត្រឡប់ទៅថ្វាយបង្គំសុំលោកគ្រូស្រោចទឹក ដើម្បីឲ្យមានសិរីសួស្តី។ ពេលទៅស្រោចទឹក​នោះ ព្រះនាងកំរិតតែសំដែងការរាក់ទាក់ទៅរកលោកគ្រូ កែវ ខ្លាំងឡើងថែមទៀត ហើយព្រះនាងទួលលោក​ថា សូមឲ្យលោកម្ចាស់គង់នៅសប្បាយចុះ»។ កាលបើឮពាក្យនោះ លោកគ្រូកែវ ក៏ក្រៀមក្រំស្រពោនមុខ ​កើត​ទុក្ខ ដោយសំដីព្រះនាង។ អាការៈរបស់លោក ជាអាការៈប្រាប់ព្រះនាងឲ្យជ្រាបច្បាស់ថា «លោកកើតទុក្ខ​ពី​ព្រោះព្រះនាង»។ ព្រះនាង កំរិតឲ្យមានសេចក្តីស្រលាញ់ខ្លាំងឡើងទៀត ដល់ព្រះនាង ត្រឡប់ទៅ​ព្រះ​ដំណាក់​វិញ កើតទុក្ខផ្ទុំពុំលក់សោយក្រយាស្ងោយពុំបាន អត់ទ្រាំពុំបាន ក៏ចាត់បម្រើឲ្យរៀបចំព្រះទីនាំងដីរី​ទៅនិមន្តលោកមក ឯព្រះដំណាក់ព្រះនាង។ ឯលោកគ្រូកែវ កាលបើបានឃើញអ្នកបម្រើទៅនិមន្ត​ក៏សប្បាយ​ព្រះទ័យណាស់ បានរៀបចំធ្វើដំណើរនិមន្តមកជាប្រញាប់។ ព្រះនាង ក៏ទំនុកបម្រុងបណីតភោជន សុទ្ធតែ​របស់ប្លែកៗ។ លុះលោកនិមន្តទៅដល់ ព្រះនាង លើកមកប្រគេនលោកផ្ទាល់ព្រះអង្គ។ លោកគ្រូកែវ ឆាន់ពុំបាន។ អាការៈដែលលោកឆាន់ពុំបាននោះ ជាអាការៈប្រាប់ព្រះនាងឲ្យជ្រាបរឹតតែច្បាស់ ព្រះនាង​ក៏រឹត​តែ​កើតទុក្ខខ្លាំងឡើងៗ អត់ទ្រាំកេរ្តិ៍ខ្មាស់ពុំបាន ក៏ចូលទៅទូលលោកថា «សូមលោកម្ចាស់​សឹកចាក់សិក្ខាបទ​ចុះ» ហើយព្រះនាងប្រគេនសំពត់ស្លៀកពាក់ ព្រមទាំងប្រដាប់ប្រសារសព្វគ្រប់។

លោកទទួលព្រមតាមសម្តីព្រះនាងនិមន្ត ហើយក៏សឹកចាកសិក្ខាបទ ជាឃរាវាសនៅរួមសុខទុក្ខជាមួយ ​ព្រះ​នាង​​ខ្មៅ នៅ​ក្នុងប្រាសាទនោះរហូតមក។

ចំណេរកាលមកខាងក្រោយ មានពុទ្ធបរិស័ទជ្រះថ្លាស្ថាបនាវត្តនៅទីនោះឡើង វត្តនោះក៏មាននាមថា «វត្តប្រា​សាទ​នាងខ្មៅ» រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ៕