ប្រវត្តិព្រេងនិទានខ្មែរ ទាក់ទងទៅនឹងប្រាសាទវត្តនគរ «វត្តនគរក្នុង និងវត្តនគរក្នុង»

 ខេត្តកំពង់ចាមៈ

ដោយ៖ សេង ស៊ីដារ៉ូ

បើយើងធ្វើដំណើរពីភ្នំពេញទៅ​ យើងនឹងឃើញប្រាសាទវត្តនគរនេះ​ មុននឹងដល់ក្រុងកំពង់ចាម ចំងាយប្រ​ហែល​​​បីគីឡូម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះ បើយើងងាកមើលខាងលិចផ្លូវជាតិ នៅប៉ែកខាងស្តាំដៃ​ យើងនឹងប្រទះឃើញ​ផ្លូវ​លំ​មួយខ្សែយ៉ាងស្អាត​ ត្រង់ភ្លឹងតាម​ចន្លោះ​​ដើមរុក្ខជាតិធំតូចនៅសងខាងផ្លូវ ដែលគួរឲ្យជាទីគយគន់។

សព្វថ្ងៃទីតាំងនៃប្រាសាទវត្តនគរនេះ ស្ថិតនៅឃុំអម្ពិល ស្រុកកំព​ង់​សៀម ខេត្តកំពង់ចាម ចំណែកតួប្រាសាទ​និងបរិវេណប្រាសាទទាំងមូលវិញ បែរមុខឆ្ពោះទៅទិសខាងកើតត្រង់ទៅផ្លូវជាតិ។

បើសិនជាយើងចូលមកកំសាន្តនៃបុរាណដ្ឋាននេះ យើងប្រទះឃើញខ្លោងទ្វារមួយ​ធ្វើអំពីថ្មបាយក្រៀម ​មាន​ចន្លោះច្រកចូលប្រមាណជាង៣ម៉ែត្រ ចំពោះផ្នែខាងលើពុំមានកំពូលអ្វីជាឆើតឆាយនោះទេ​ ទំនងជាបាក់រុះ​ធ្លាក់អស់ទៅហើយ ដោយសារការចាស់ទ្រុឌទ្រោម​ខ្លាំងពេក​ នៅសល់តែថ្មសន្លឹកបួនជ្រុងវែងៗ​បំពាក់គង​គាក់​លើគ្នា គ្រាន់តែនៅសល់សណ្ឋានជារាងខ្លោងទ្វារ ឬហៅតាមពាក្យអ្នកស្រាវជ្រាវថា «គោបុរៈ»។

ភ្ជាប់នឹងគោបុរៈនេះសងខាង មានកំពែងថ្ម ដែលមានកម្ពស់ប្រមាណជា៣ម៉ែត្រ កម្រាស់០.៦០ម៉ែត្រ សព្វ​ថ្ងៃ​នេះជ្រុះធ្លាក់អស់ច្រើនអន្លើណាស់ទៅហើយ។ នៅពីលើកំពែងនេះទៀត​ មានលម្អដោយថ្មសំលៀង ដែល​ឆ្លាក់ជាសន្លឹកចុងស្រួចរបៀបជាស្លឹកឈើ តម្រៀបដង្ហែជាជួរមិញ។​ ខ្លោងទ្វារនេះ​រថយន្តតូចៗ អាចចេញចូល​បាន​យ៉ាងស្រួល ឯរថយន្តធំ ត្រូវមានការប្រយ័ត្នប្រយែងបន្តិចព្រោះវាចង្អៀត ក្រែងប៉ះនាំឲ្យមានគ្រោះថ្នាក់។

ចូលផុតពីខ្លោងទ្វារនេះភ្លាម យើងប្រទះឃើញខាងឆ្វេងដៃ មានស្រះមួយធំ មានទឹកថ្លាដល់ខួបប្រាំងខួប​វស្សា​សម្រាប់ឲ្យប្រជាពលរដ្ឋប្រើប្រាស់បានគ្រប់ពេល។ ​ជុំវិញស្រះ មានខឿនថ្មព័ទ្ធជុំ តែយើងឃើញរៀបថ្ម ដោយ​បូក​ជាមួយបាយ ភ្ជាប់ទៅនឹងជណ្តើរពីរ គឺខាងជើងមួយ និងខាងត្បូងមួយតែប៉ុណ្ណោះ ​ដែលនៅជាប់ជាកាំថ្ម​បុរាណឥតមានលាយបាយអនោះទេ។

មាត់ស្រះចំហៀងខាងត្បូងមានដើមដូងដុះត្រៀបចោលម្លប់ត្រឈឹងត្រឈៃ ​គួរជាទីមនោរម្យ​ដែលគ្រប​ដណ្តប់​​លើដីវាលយ៉ាងស្រឡះទូលាយ។ ត្រង់វាលនេះ មានវត្តមួយប្រកបដោយព្រះវិហារ កុដិ សាលាយ៉ាងរៀបរយ​អ្នកស្រុកហៅថា «វត្តនគរក្រៅ»  បើយើងងាកបែរមកខាងស្តាំដៃម្តង ​មានគុហាមួយសង់របៀបជាផ្ទះ ​អ្នកតា​ចិន ដ៏មានខ្លោងទ្វារតូចមួយ ស្ទួយទ្រនូវអក្សរចិនជាលម្អ។ កូនធ្លារតូចមួយ ក្រាលឥដ្ឋ យ៉ាងស្អាតសម្រាប់​នាំ​ទេសចរណ៍ទាំងឡាយ ឲ្យដើរចូលទៅក្នុងគុហានេះ បានយ៉ាងស្រួល។​ ហើយគុហានេះ បែរមុខមកត្បូង ប៉ុន្តែ​រូបបដិមាករធំទាំងបី​នៅខាងក្នុង មិនបែរមុខត្រង់មកត្បូងនោះទេ បែរ​ឆ្ពោះ​មុខទៅខាងលិច ដូច្នេះអ្នកដើរ​ទស្សនា​កំសាន្តចូលទៅ ត្រូវដើរត្រឡប់មកខាងស្តាំដៃវិញ ទើបបានប្រទះ​នឹងរូបនេះ។

​បដិមានករបីអង្គនេះ ​មានទំហំធំជាងមនុស្សធម្មតា ហើយនៅក្បាលមានកំពូលស្រួចបន្តិច ទំនងដូចជាមូលី ព្រះពុទ្ធរូប។ រូបនៅចំកណ្តាលតម្កល់ខ្ពស់លើអាសនៈ អង្គុយពែនភ្នែន ដៃសំពះប្រណម្យឆ្ពោះទៅខាងមុខ គឺ​ទិសខាងលិចចំ។ រូបទាំងពីរសងខាង នៅទាបគ្មានអាសនៈទេ ហើយជារូបឈរកាន់ដំបងបញ្ឈរចំពីមុខ។ រូប​ទាំង​បីនេះ ធ្វើដោយថ្មដូចគ្នា ហើយភ្លឺចិញ្ចាចបាត់សាច់ថ្មទៅហើយ។ អ្នកស្រុកតែងហៅថា​«តាព្រហ្ម​ៗ»​។

មានរឿងព្រេងមួយនិទានពីប្រវត្តិតាព្រហ្មនេះថា គាត់អង្គុយសំពះម្តាយ​ដែលគេបញ្ចុះអដ្ឋិ ក្នុងចេតិយមួយនៅ​ខាងលិច ​គឺពីមុខគាត់នោះឯង ហួសពីគុហានេះបន្តិចមានផ្លូវមួយបែកទៅស្តាំដៃ សសៀរអែបនឹងគុហា​តា​ព្រហ្ម។ ដងផ្លូវនេះ​កោង មានចេតិយតម្រៀបគ្នានឹងគុហាតូចមួយទៀត ​ជ្រកក្រោមដើមពោធិ៍ ដែលក្នុងនោះ​មានតម្កល់ព្រះពុទ្ធបដិមាករ ធ្វើទុក្ករកិរិយាមួយអង្គ នៅដង្ហែគ្នាជាប់ខាងជើងផង។ ក្បាច់ក្របវណ្ឌរួម​ចម្លាក់​ផ្តែនីមួយៗ​ឆ្លាក់ជារូបនាគពីរសន្ធឹង ​ខ្លួនព័ទ្ធតាមរាងត្រីកោណប្រទាក់កន្ទុយគ្នា ​​ក្បាល​សំយុងចុះក្រោម​អើត​ចេញទៅចុងម្ខាងម្នាក់។

នៅចន្លោះស៊ុមទាំង៤នេះ មានតម្កល់ព្រះពុទ្ធរូបមារវិជ័យមួយអង្គៗ គ្រប់ចន្លោះទ្វារទាំង៤។​សព្វថ្ងៃព្រះ​ពុទ្ធ​ប​ដិមាករទាំងបួននេះ ទិបមាសភ្លឺចិញ្ចាច។ មិនតែប៉ុណ្ណោះអ្នកស្រុកសម័យក្រោយ បានកសាងព្រះវិហារ​មួយ​ចំពីខាងកើតប្រាង្គ ហើយយកដំបូលម្ខាងបំពាក់លើប្រាង្គនោះផង។

កាលណាយើងធ្វើដំណើរចេញពីទីនេះទៅ​ យើងត្រូវសសៀរតាមកំពែងថ្មជាន់ទី២ ​ត្រង់ជ្រុងខាងជើងចំ យើង អាចចេញបានតាមចន្លោះថ្ម ដែលរុះធ្លាក់មកដី ហើយយើងប្រទះឃើញស្រះបុរាណយ៉ាងធំមួយទៀត ប៉ុន​គ្នា​នឹងស្រះនៅពីមុខ​គុហា​តាព្រហ្ម​ដែរ។​ ចាប់ពីមាត់ស្រះនេះ ទៅលិចមានកុដិ ​សាលា ជាអារាមមួយទៀត ​ដែល​អ្នកស្រុកហៅថា«វត្តនគរក្នុង»៕